Birdman or (The Unexpected Virtue of Ignorance)

Birdman veya (Cahilliğin Umulmayan Erdemi), her şeyden önce bir isyandır. Yavaş yavaş sinema sektörünün iki devi olan Disney(20th Century FOX) ve Warner Bros. gibi büyük firmaların finanse ettiği çok büyük bütçelerle yapılıp çeşitlilikten yoksun, gerçekçilikten uzak içerikleri ile sinema sektörüne zarar verdiği inanılan süper kahraman çizgi roman uyarlamalarının film endüstrisine verdiği zarara karşı edilen bir isyan.

''Süper kahraman filmleri bir çeşit kültür soykırımıdır.'' Alejandro González Iñárritu

Ama bir isyan ancak bu kadar stilistik olabilirdi. Oyuncu seçimlerinden diyalog yazımına, diyalog yazımından filmin imzası olan tek çekim tekniğine kadar filmin yazarı ve yönetmeni Alejandro González Iñárritu tam bir sanatçı kafasıyla, ince eleyip sık dokumuş ve bizlere de bu 2 saatlik şaheseri sunmuş. Sunmaktan konu açılmışken yönetici ekip kamera karşısında olanlara gösterdiği özeni kamera arkası alanlarda da göstermişler, özellikle de filmin pazarlanma şekline. Birdman, pazarlanış şekli itibariyle bir süper kahraman filmi. Yönetmen süper kahraman filmlerinin beyaz perdede yarattığı etkinin farkında olarak filmin iki konu başlığı olan ''Birdman''i diğer konu başlığı olan ''(Cahilliğin Umulmayan Erdemi)''nden daha büyük ve daha göze çarpar şekilde filmin tüm resmi posterlerine basmış. Elbette de kırmızı fon önünde siyah kuş kostümü giymiş Michael Keaton silüetini eklemiş ki film dışarıdan bakacak birisinin gözüne bir süper kahraman filmi olarak hitap etsin diye. Ancak Alejandro hocam filmin ana fikir başlığı olan ''(Cahilliğin Umulmayan Erdemi)''ni insanların akıllarında bir yer edecek şekilde parantez içine alarak para kapısı olan Birdman yazısının altına ''veya'' bağlacı ile ekleyivermiş.

Filmin iki kapağında da filmin drama yönünden ziyade süper kahraman yönlerinin daha vurgulu yapıldığı açık bir şekilde görülebiliyor.

Ayrıca filmin başrolünün ve iki önemli yardımcı rolün geçmişte süper kahraman filmlerinde rol almış olmaları da ironik. Ama belki Michael Keaton'un bu filmde başrol oynaması geçmişteki süper kahraman rolü göz önünde bulundurularak yapılmış kasıtlı bir seçim olabilir.

Ayrıca filmin, alıştığımız süper kahraman filmlerindeki gibi CGI bir sahneyle açılması da bu illüzyona bir örnektir.

Tabi Alejandro hocam filme süper kahraman görmeye gelenleri de boşa gelmiş çıkarmamak için Riggan'ın duygusal olarak yoğun sahnelerindeki duygu patlamalarına metafor olarak çeşitli süper güçler eklemiş. (Bir objeyi elleriyle tutup fırlatmak yerine zihin güçleriyle fırlatıyor vs.)

Filmin içeriğine geçecek olursak bunun bir olay hikayesi değil bir karakter hikayesi olduğunu görüyoruz (Süper kahraman filmlerinin aksine). Ana karakterimiz Riggan Thomson 90'lı yıllarda yaptığı popüler süper kahraman Birdman'in sinema uyarlama serisi ile bir zamanların parlak oyuncusudur. Ancak sinema dünyası tarafından en büyük başarısı olarak gösterilen bu film serisi aynı zamanda kendisinin en büyük pişmanlığıdır. Çünkü süper kahraman filmlerinin gerçekçilikten uzak, çeşitlilikten yoksun, düşüncelerin aksine eylemlerin önemli olduğu ve en önemli eylemin kötü adamı yenmek olduğu; en kısasının iki saat olduğu, yeşil perde önünde çekilmiş tonla göz yoran görsel efektlerle yapılmış, vasat hikayelere sahip olan yapımlar oluşu ile Birdman'in yuvarlana yuvarlana bu devasa kar kütlesini oluşturan küçük kartopu olması ana karakterinin pişmanlığının altında bulunan sebeptir. Riggan ayrıca tutkusu olan sinemanın tüm bilinen büyük aktörlerin paranın tatlı varlığına dayanamayıp yavaştan bu janra dahil olmasından da kendisini sorumlu bilir.

Hollywood'da yıldızının sönmesi ile New York'ta ünlü Broadway yolunda tiyatro oyunları yazıp yönetmeye başlayan ana karakterimizin süper kahramanlık yılları geride kalsa da tiyatro sektöründe de sinemaya yaptıklarının yansımaları ile karşılaşacak olması kendine bir kefaret yolu olarak biçtiği tiyatroculuk kariyerinin de sona gelme tehlikesi ile karşı karşıya olması demektir. Üstüne üstlük profesyonel meseleler yanında takıntılarının ailesiyle kendini uzaklaştırmasıyla birlikte tüm bu olumsuzluklar ana karakterimizin bunalımına ve kişiliğinin ikiye bölünmesine sebep olacaktır. Ana karakterimiz icra ettiği sanat dalında isminin değerli olduğu ve geliri yüksek olan süper kahraman filmlerine geri dönmek veya ideallerini terk etmeyip kefaret yolunda büyük risk alıp tiyatroda başarılı olmayı denemelidir.

Film boyunca çok kez sabrı sınanan Riggan bazen önündeki çözüm yollarını süper kahraman takıntısı yüzünden tercih etmemeyi bile seçer bazen de seçmemeye zorlanır. Ana karakterimiz tiyatroda başarılı olmak için sinemada süper kahramanlar tarafından örülmüş bazı duvarları sahnede yıkması gerektiğini anca o duvarlar aşıldığı zaman geçmişinden koptuğunu kanıtlayabileceğini anlar.

SPOILER

Ana karakter tüm şartlara rağmen tiyatro gösterisinde sahneye çıktığında oyun içinde gerçeklik namına devrim yaratacak bir hareket yaparak kendini kafasından vurarak intihar edeceği sahnede elindeki tabanca ile burnuna ateş edip sahnede gerçek bir aksiyon ile gerçek kan akıtıp, oyununu eleştirisinde yerden yere vuracak olan ve tıpkı Riggan gibi süper kahramanlara takık olan eleştirmen Tabitha'nın bile onun yaptığı bu devrimi kabul etmesine sebep olur.

Filmde o noktaya kadar defalarca kez Riggan'ın süper güçler kullanışının aslında onun zihninde olduğunu ve aslında tüm o gördüklerimizin gerçekte olanın süper güç metaforu ile bize aktarımı olduğunu görmüştük. Bununla beraber ana karakterimizin aynı zamanda intihara meyilli olduğunu da görmüştük. Bu sebeple sinemada intihar ettiği sahne karaktere karşı beslediğimiz ''Acaba kendini öldürecek mi?'' sorusuna bir yanıttı. Ancak Riggan başarılı olup bunalımını sona erdirdiğinde estetik ile yeni burun ameliyatı olduğu bir hastanede gururlu şekilde camdan aşağı bakarken cama tırmanıp kendini boşluğa bırakıyor. Kameranın sabit kaldığı bu sahnede bir süre sonra Riggan'ın kızının odaya geldiğini en son camdan dışarı baktığında güler bir şekilde yükseğe doğru baktığını görüyoruz. Bu da demek ki ana karakterimizin süper güçleri gerçekten de var. Sonuca gelecek olursak, ana karakterin filmin başından beri bu kadar büyük bir öfkeyle süper kahramanlara takık olmasının sebebi kendisinin süper güçleri olması. Bu demek ki tam anlamıyla kendinden olan bir şey en büyük tutkusuna büyük zararlar vermiştir. Kendisini ispatladığında da orijinal benliğine geri dönmüştür. Bu ya da kızının kafası güzeldi ve babasının uçtuğunu felan gördü. :P

Uzun uzadıya size film özeti edalarında ana karakterin takıntısını anlatmam filmin sonundaki büyük açıklamanın ağırlığı hakkında fikir sahibi olabilmeniz içindi. SPOILER BITTI

Gün geçtikçe filmlerin içeriğindeki aksiyonun arz ettiği önem taşıdığı duygunun arz ettiğinin önüne geçiyor ve bunun en büyük sorumlularından biri süper kahraman filmleridir. Süper kahraman filmlerinin dominasyonundan önceki aksiyon filmleri aksiyonuyla tatmin etse de sinemada yapacağı sükse diğer kategorilerin filmlerinden çok daha fazla olmayacağı için sektörü tehlikeli ölçüde değiştirebilmesi gibi bir tehdit yoktu. Şimdi ise çizgi romanlardan tanınan karakterlerin ana karakter olduğu filmler Bir milyarın altında gişe yapmıyor. Önünde sonunda firmalar da insana daha çok dokunacak, aktardığı düşünceler ile bize kendimizi sorgulatacak ve en önemlisi içerdiği oyunculuklar ile bize ''Vay be'' dedirtecek günlük hayattan kopup gelen filmlerden vaz geçip bu fantezi dünyasına hiç geri dönmemek üzere adım atacaklar. Bu sebeple ana karakterimiz Riggan Thomson'un bu sektörden kopup gelip tiyatroculuğu benimsemesi tiyatro dünyası eleştirmenleri tarafından karşı çıkılan bir durum olmuştur.

Öyle ki artık pratik efektlerin kullanımının günden güne azaldığı dünyamızda görsel efektler geleceği temsil eden bir çok teknolojiden biri. Görsel efektlerin kötü olduğunu söylemiyorum asla ama artık aksiyon filmlerinde bile zaman kaybı olmaması için görsel efekt kullanan ve izlediğimiz görsel sanattaki görsel kaliteyi düşüren çokça yapımcı ve stüdyo var. Tom Cruise'nin bu sektörde tutunabilmesinin en büyük sebebi zaman veya para kaybını umursamadan icra ettiği sanat dolayısıyla hala olabildiğince pratik efekt kullanma takıntısıdır. Filmde Riggan'ın burnuna ateş etmesi, görsel efektlerin olmadığı bir sektörde herhangi bir pratik efektten daha gerçek olmasıyla devrim niteliğinde bir hareket olmuştur zaten ve kendisinin de sinema sektöründen geliyor olması da bu devrimi desteklemiştir.

Son olarak Birdman'da da vurgulandığı üzere bu filmlerdeki bireysel oyuncu performanslarının öneminin azalmasıyla aktörlerin yavaştan aktör olmaktan çıkıp sıradan bir internet ünlüsü olması ve bu niteliksiz roller için inanılmaz paralar almaları durumudur. Bu sayede sanatçı bile olmayan sözde oyuncuların sektörü ele geçirip şımarık tavırları ile içinde bulunduğu işleri bozmaları film içerisinde Edward Norton'un oynadığı Mike Shiner karakterinin daha hiçbir süper kahraman filminde oynamamış olmasına rağmen şımarıklıklarıyla oyunu bozması ve Riggan yerine başkasını baktığında role uygun gördüğü herkesin büyük marka olmuş sinema işleriyle meşgul olmasına isyan etmesi bu durumun iyi bir özetidir.

Edward Norton'un oynadığı Mike Shiner sahne malzemesi olarak elinde olan gin şişesi içindeki içecek gerçek gin değil diye seyirci önünde oyunun ön izlenimini bozuyor.

Kapanış

Bu eleştiride Alejandro González Iñárritu'nun şaheseri olan Birdman veya (Cahilliğin Umulmayan Erdemi)'nde verilmek istenen mesajları anladığım kadarıyla açıkladım. Ben süper kahraman filmlerine düşman birisi değilim hatta çoğu süper kahraman filmi yukarıda yazdıklarımın aksinde nitelikler sunabilmiştir beyaz perdeye ancak 2019 yılında Avengers: Endgame ile çizgi roman uyarlamalarının babası diyebileceğimiz Marvel'da bile gözle görülür bir düşüş var ama buna rağmen gün geçtikçe süper kahraman işlerinin niceliği artarken niteliği azalıyor, niteliğin azalmasına rağmen de gişe hasılatlarında veya TV reytinglerinde azalmalar olmuyor. Robert Downey JR. ve Chris Evans gibi aktörler Marvel kontratlarındaki 10 film opsiyonundan erken çıkabilmek için cameo vari kısa rollerle çeşitli Marvel filmlerinde yer bile almıştır Alejandro González abimizin ön gördüğü sebeplerden ötürü. Öyle ki Robert Downey JR. kontrattan tamamen çıktıktan sonra Instagram hesabından Marvel ile bağlantılı tüm hesapları takipten çıkmıştır.

Sonuç olarak; biz ne dersek diyelim, ne kadar katılırsak veya katılmazsak fark etmez Alejandro González Iñárritu Birdman'ın çıktığı 2014 yılından bu yana haklı çıktığı ve haksız çıktığı farklı zamanlar olmuştur. Bu filmde verilmek istenen net mesaja karşı son söz siiz izleyicidedir.